Ахборот тизимлар, уларнинг архитектураси, структураси, техник курсатгичлари.
Ахборот тизимидан олдин "Тизим нима?" деган саволга жавоб берайлик. Тизим (система) деб, ягона ма=сад йылида бир ва=тнинг ызида щам яхлит щам ызаро бо\ланган тарзда фаолият кырсатадиган бир неча турдаги элементлар мажмуасига айтилади.
Турли элементлардан ташкил топган турли ма=садларга хизмат =илувчи тизимларга мисоллар келтирамиз:
|
Т.н | Тизим тури | Тизим элементлари | Тизимнинг асосий ма=сади. |
| 1 | Корхона | Одамлар, =урилмалар, материаллар, бино ва х.к | Мащсулотлар ишлаб чи=ариш. |
| 2 | Компьютер | Электрон, электро механик =урилмалар. | Маьлумотларни =айта ишлаш |
| 3 | Телекоммуникацион тизим | Коммуникация восита-лари, элементлар, ало=а каналлари, =урилмалар | Ало=а каналларини ызаро бо\лаш ва маьлумот алмашинувини таьминлаш. |
| 4 | Ахборот тизими | Компьютерлар, компью-тер тармо=лари, одамлар, ахборот усулидаги дас-турий таьминот ва бош=алар. | Ахборотларни авто-матлашган щолда =айта ишлаш. |
Информатикада "тизим" тушунчаси кыпро= техник воситалар ва дастурлар тыпламига нисбатан ишлатилади. Компьютернинг техник =исмини "тизим" деб тасаввур этиш мумкин. Худди шундай щисоботларни тайёрлаш ва электрон щужжатлар о=имини бош=ариш каби амалий вазифаларни ечиш учун мылжалланган дастурлар тыпламини щам "тизим" деб щисоблаш мумкин. Хыш, бундай вазиятда "Бу ахборотлардан =андай фойдаланиш керак.?" деган табиий савол кындаланг туради. Бундай саволга жавоб беришда маьлум кетма-кетликда иш юритишимиз лозим былади. Шунинг учун ишни ахборотларни олиш, уларни са=лаш ва бир жойдан бош=а жойга узатиш, хуллас, ахборот тизимлардан бошлаймиз.
Белгиланган ма=садга эришиш учун ахборотларнинг шакли ва мазмунига кыра турларга ажратиш, уларни са=лаш, излаш ва =айта ишлаш тамойилларига, =айта ишлаш учун =ылланиладиган усуллар, шахслар щамда воситаларнинг ызаро бо\ланган воситасига - ахборот тизими (АТ) дейилади.
Ахборот тизимини яратиш ва ундан фойдаланиш =ыйиладиган ма=садга мувофи= былиши лозим. Акс щолда ундан фойдаланиш маьнога эга былмайди. Шу маьнода маьлумотлар омборини умумий бир турда тасниф =илиш мумкин. Баьзи тизимлар эса умуман тасниф =илинмайди. Бажариладиган вазифасига кыра ахборот тизимларини икки турга ажратиш мумкин:
- Фойдаланувчилар учун бирор ташкилот (ы=ув муассасаси, хусусий шахс ва х.к) ёки фирма томонидан яратилган ва умумий былган маьлумотларни берувчи тизимлар.
- Маьлум дастур асосида маьлумотлар берувчи маьлумотлар омборини яратиш.
Биринчи турдаги маьлумотлар омбори =ыйилган масалаларга ани= жавоб бера олади ва уларга шартли равишда ахборотли-маьлумотномали тизимларни, ахборотни излаш тизимларини ва маьлумотларни тезкор =айта ишлаш тизимларини киритиш мумкин. Ахборотларни изловчи тизимлар (маьлумотномалар) тыпланган билимларни йи\иш, рыйхатлаш, турларга ажратиш ва ундан фойдаланиш имконини беради. (масалан, телефон маълумотномалари, ходимлар ща=ида маълумотлар ва х.к). Бундай маълумотлар омбори янги билимлар манбаи вазифасини бажариши мумкин.
Маълумотлрни тезкор =айта ишлаш тизимлари кыпгина амалий масалаларни ечишга, ишлаб чи=аришни бош=аришга, щисобхона щисоботи ва щоказоларни щал =илишга мылжалланган былади. Щажмига ва маълумотлардан фойдаланишга кыра ахборот тизимлари =уйидагиларга ажратилади:
- Автоном ёки " шахсий "ахборот тизимлари ;
- "Файл-сервер" техникаси быйича =урилган оддий тармо=ли ахборот тизимлари:
- "Клиент сервер" тузилишига эга =увватли ахборот тизимлари.
Энди фактографик тизимларга таъриф берайлик. Кыриниши содда, =ыйилган масалаларга ягона ва ани= ечимни кырсата оладиган
тизимлар фактографик тизимлар дейилади. Фактографик тизимларни универсал ва махсус тизимларга ажратиш мумкин:
v Универсал тизимлар турли сощалардаги щар =андай маълумот билан ишлаши мумкин. Бу тизимда асосий вазифа киритилган маълумотлар омборидан ты\ри фойдалана олишдир. Универсал тизим маълум маънода теливизорга ыхшайди, чунки у щамма нарсани хоккей ыйини, симфоник концерт, бадиий фильм ва бош=аларни кырсатаверади. Лекин инсоният фаолиятининг кыпгина сощаларида универсал тизимдан фойдаланиб былмайди. Масалан, самолётдаги жойларни олдиндан белгилаш тизимларида (минглаб йыловчилар, юзлаб йыналишлар ва хоказо) Универсал усуллардан фойдаланиб былмайди. Бундай тизимлар учун махсус маълумотларни киритиш, излаш, =айта ишлаш ва чи=ариш алгоритмлари лойищаланади ва барча маълумотларнинг хусусиятлари щисобга олинади. Бундай щолларда щар бир =ыйилган масалаларга мослаб тизимлар яратилади. Бундай тизимдаги маълумотлар тез-тез ызгариб туради ва улар турли сощаларда ишлатилиши мумкин (Масалан: Моддий ишлаб чи=ариш, банк ишлари криминалистика, илмий изланишлар ва щоказо) Унда ырганиладиган фактлар щам ща=и=ий дунё объектлари ща=идаги ани= =ийматли маълумотлардан иборат былади. Фойдаланувчи томонидан турли мазмунга эга былган маълумотлар (масалан: ма=ола, китоб, реферат, =онун матнлари, меьёрий щужжатлар ва х.к.) одатда тартибсиз жойлашган былади. Ахборот тизимлари бундай маьлумотлар ичида берилган саволга ягона ва бир =ийматли жавоб топиб бера олмайди. Улар щужжатли тизимлар деб аталади.

